نکاتی در مورد آزمایش های مقایسه ارقام در چغندرقند

دقت و صحت آزمایش های زراعی چغندرقند به ویژه مقایسه ارقام در شرایطی که بخواهیم پارامترهای مختلف یک مدل آماری را به درستی برآورد نماییم، تحت تأثیر نوع طرح آماری، آرایش تیمارها، تکنیک های آزمایشی و تعداد تکرار قرار دارد. ارزیابی تیمارهای زراعی و یا آزمون ارقام جدید جهت ثبت یا تعیین ارزش زراعی آنها در مزرعه و یا گلخانه، احتیاج به طرح آماری مناسب دارد. شرایط و عوامل مختلفی از جمله ژنوتیپ، مکان، سال، تکنیک های زراعی و غیره بر عملکرد مواد گیاهی دخالت دارند که بعضی از این عوامل قبل از اجرای آزمایش شناخته شده نیستند و باعث تغییراتی می شوند که دقت و صحت یک آزمایش به زراعی یا به نژادی چغندرقند در مزرعه را تحت تأثیر قرار می دهند. علاوه بر عوامل تحت بررسی، تغییرات خارجی را به عنوان "اشتباه آزمایش" می توان نام برد. نوع و مقدار اشتباه آزمایشی ممکن است از منابع مختلف منشأ گرفته باشد که مهمترین آنها شامل دقت و صحت تکنیک ها و اندازه گیری ها و نوع طرح آزمایشی می باشد. انتخاب طرح آزمایشی، تابعی از تعداد عوامل موثر در آزمایش و شرایط اجرای آنها می باشد. در طرح های بلوکی، قرار گرفتن کرت ها باید در جهتی باشد که آثار ناشی از اختلاف خاک، تغذیه و عملیات زراعی در اشتباه آزمایشی به حداقل برسد. برای این منظور باید جهت بلوک های آزمایش عمود بر جهت کاشت باشد. مزرعه آزمایشی مناسب در کاهش واریانس اشتباه بسیار موثر است و رویش یکنواخت بذر چغندرقند علاوه بر خصوصیات ژنتیکی بستگی به کیفیت عملیات خاک ورزی و آماده سازی بستر خاک دارد. اندازه کرت و تعداد بوته در هر کرت در زمان یاداشت برداری بسیار مهم است. به طوریکه با افزایش سطح کرت چغندرقند اشتباه بین کرت های آزمایشی تا حدی کاهش و سپس افزایش می یابد. یکنواختی کرت به اندازه آن بستگی دارد. کرت های بزرگ اشتباه آزمایشی را افزایش و کرت های کوچک دقت آزمایش را کاهش می دهد. سطح متوسط کرت و تعداد بوته در کرت در زمان یادداشت برداری و برداشت نهایی باید در حدکافی باشند تا اشتباه آزمایشی همواره در سطح حداقل باقی بماند. چنانچه مقایسه ارقام در چند سال و چند منطقه انجام گیرد، اثرات ثابت یا تصادفی عوامل تغییرات در مدل آماری با توجه به ماهیت آنها باید طوری در نظر گرفته شوند که برآورد دقیقی از واریانس آن عوامل بدست آید. در طرح های مقایسه ارقام چغندرقند عمدتاٌ از طرح بلوک های کامل تصادفی و طرح های لاتیس استفاده می شود که هرکدام مزایا و معایبی دارند. به منظور کاهش واریانس اشتباه و افزایش دقت آزمایش، مقایسه ارقام در مزرعه باید طوری اجرا شود که بلوک های کامل و یا بلوک های ناقص (طرح لاتیس) در خاک یکنواخت قرار گیرند. از آنجایی که رقابت بین ارقام تجاری چغندرقند از نظر صفات کمی و کیفی بسیار نزدیک است، بنابراین بکارگیری مدل آماری مناسب براساس نوع و ماهیت عوامل تغییرات موجـب برآورد دقیقی از عملکرد تیمارهـا می شود و آن نیز منجر به گزینش ارقـام و لاین های برتر در آزمایش های به نژادی می گردد.